ΚΡΗΤΙΚΕΣ

ΚΡΗΤΙΚΕΣ

Εκτός όμως από τις Σουλιώτισσες και τις Μεσολογγίτισσες, οι Μανιάτισσες (όπως η Σταυριάνα Σάββαινα και η Πανωραία Βοζίκη) και οι Κρητικές επέδειξαν απαράμιλλη ανδρεία και ανέπτυξαν ηρωικό ήθος.

Στην κρητική επανάσταση του 1866, και πιο συγκεκριμένα στην πολιορκία της Μονής Αρκαδίου, διακρίθηκε η σκληροτράχηλη και αδάμαστη Χαρίκλεια Δασκαλάκη.

 

ΧΑΡΙΚΛΕΙΑ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗ

Η ηρωίδα ήταν κόρη, σύζυγος και μητέρα αγωνιστών. Ο σύζυγός της, Μιχαήλ Δασκαλάκης, ήταν απόγονος του Δασκαλογιάννη. Και οι τρεις γιοι της έπεσαν σε μάχες του 1866.

Πρωταγωνίστησε στην πολιορκία του Αρκαδίου. Οι οπλαρχηγοί που βρίσκονταν στην μονή, προεξάρχοντος του ηγούμενου Γαβριήλ και, όπως λένε μερικοί, με τη σύμφωνη γνώμη της Χαρίκλειας Δασκαλάκη, η οποία συμμετείχε στα συμβούλια, αποφάσισαν να αντιταχθούν στην επίθεση του Μουσταφά Πασά μέχρις εσχάτων.

Την 8η Νοεμβρίου ο Μουσταφάς μετέφερε από το Ρέθυμνο πυροβόλο μεγάλης ολκής, για να καταρρίψει τη σιδερένια πύλη της μονής. Άρχισε ο κανονιοβολισμός.

Η Χαρίκλεια Δασκαλάκη, κλεισμένη σε ένα κελί με το γιο της Κωνσταντίνο και άλλους πολεμιστές, πολεμούσε ακατάβλητη και εμψύχωνε με το θάρρος της τους άλλους. Τρεις φορές έτρεξε και αναστήλωσε τη σημαία του οπλαρχηγού γιου της, την οποία κατέρριπταν ο σφαίρες του εχθρού. Τέλος, την τέταρτη φορά, αφού έσπασε το κοντάρι, δίπλωσε τη σημαία, τη φίλησε και την έκρυψε στην αγκάλη της.

Ενώ η ηρωίδα πυροβολούσε αδιάκοπα τους εχθρούς, ξαφνικά εχθρική σφαίρα πληγώνει το γιο της. «Για τόσο μικρό πράγμα!», του λέει η Χαρίκλεια. Η φωνή της μητέρας δίνει δύναμη και ζωή στο γιο της. Σηκώνεται, παίρνει το όπλο του και αρχίζει πάλι να πυροβολεί. Τα φυσίγγιά τους εξαντλούνται. Η Δασκαλάκη, με απίστευτη ψυχραιμία και θάρρος, ανοίγει την πόρτα του κελιού, τρέχει κάτω από χαλάζι σφαιρών προς το πτώμα Τούρκου στρατιώτη. Παίρνει τα φυσίγγιά του και επανέρχεται.

Από τους 950 πολιορκημένους στη Μονή γύρω στους 100 μόνο σώθηκαν. Η ηρωίδα Δασκαλάκη σώθηκε και επέζησε. Ενώ συνελήφθη μαζί με το γιο της, ο οποίος φονεύθηκε από τους Τούρκους , η Χαρίκλεια

κατόρθωσε να διαφύγει. Μετά την επανάσταση εμφανίστηκε στην Αθήνα, έδωσε πολύτιμες πληροφορίες για την πολιορκία του Αρκαδίου και την αυτοθυσία των πολιορκημένων.    

 

Η ΓΥΝΑΙΚΑ  ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

 

        Η Γαλλική Επανάσταση υπήρξε μια επανάσταση με χαρακτήρα κατεξοχήν κοινωνικό, κάτι που τη διαφοροποιεί από την εθνικοαπελευθερωτική Ελληνική Επανάσταση. Όμως η παρουσία των Γαλλίδων και ο αγώνας τους για την διεκδίκηση και κατοχύρωση των δικαιωμάτων τους δε διαφοροποιείται από τον αγώνα των Ελληνίδων.

        Η θέση των γυναικών κατά την περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης ήταν πολύ υποβαθμισμένη σε σχέση με τη θέση των ανδρών. Μερικά στοιχεία που δείχνουν τη θέση της γυναίκας είναι πρώτον ότι δεν είχαν το δικαίωμα ψήφου, το οποίο κατέκτησαν πολλά χρόνια αργότερα. Δεύτερον, ότι ήταν κτήματα των ανδρών, οι οποίοι κατασπαταλούσαν την προίκα τους, χωρίς να τους δίνουν κανένα λογαριασμό.

        Οι γυναίκες όμως άρχισαν να καταλαβαίνουν με τα χρόνια την υποβαθμισμένη θέση που κατείχαν και έτσι αποφάσισαν να κάνουν τη δική τους επανάσταση από την οποία κατάφεραν να αποκτήσουν δικαίωμα στην εκπαίδευση. Έτσι άρχισαν να δημιουργούνται σχολεία, κυρίως στην επαρχία, όπου τα κορίτσια φοιτούσαν χωριστά από τα αγόρια.

        Μια άλλη σημαντική θέση που κατάφεραν να κατακτήσουν οι γυναίκες με την επανάστασή τους είναι στην εργασία. Το δικαίωμα εργασίας της γυναίκας ήταν κάτι που της έδινε μια μικρή, έστω, αξία απέναντι στους άνδρες.

        Αυτή όμως η θέση στην εργασία και στην εκπαίδευση δεν κατάφερε να ικανοποιήσει τις φιλοδοξίες των γυναικών οι οποίες άρχισαν την περίοδο αυτή να ασχολούνται και με άλλα πράγματα, θέλοντας να αναβαθμίσουν τη θέση τους, όπως με την κυκλοφόρηση των γυναικείων εντύπων και διαφόρων εφημερίδων το 1789.

        Χαρακτηριστικό γυναικείο παράδειγμα είναι η Λουίζα ντε Κεράλιο η οποία εξέδωσε το 1789 την εφημερίδα «Του κράτους και του Πολίτη».

        Εκτός όμως από τη Λουίζα ντε Κεράλιο, υπάρχει άλλη μια ικανή γυναικεία προσωπικότητα η οποία θέλησε να φέρει στο φως την καθιέρωση του θεσμού της αναζήτησης της πατρότητας, κάτι που την εποχή εκείνη ήταν πολύ δυσάρεστο για τους άνδρες, που ήθελαν να τιμωρείται μόνο η γυναίκα για την ερωτική της περιπέτεια εκτός γάμου. Αυτή λοιπόν η γυναίκα, η οποία ονομαζόταν Ολυμπία ντε Γκούζ, βρήκε τραγικό θάνατο γιατί είχε το κουράγιο και τη δύναμη να σηκώσει το κεφάλι ψηλά και να υποστηρίξει νόμιμα δικαιώματα των γυναικών, όπως την ισότητα απέναντι στο θεό και στο νόμο.

        Το έργο όμως της τόσο δυναμικής Ολυμπίας ντε Γκούζ συνέχισε η μόλις είκοσι ετών Άνν Σαρλότ ντε Κορνταί ντ’ Αρμόν η οποία σπούδασε στη σχολή Καλογραιών. Αργότερα έγινε συνδρομήτρια στην εφημερίδα του Περλέ, μέσα από την οποία κατάφερε να βγάλει από τις φυλακές πολλούς άδικα φυλακισμένους, ανάμεσα στους οποίους βρισκόταν δύο αγαπημένα της πρόσωπα.

        Η Τερουάνη ντε Μερκούρ έγινε ο χαρακτηριστικότερος γυναικείος τύπος της Επανάσρασης. Ζητούσε συνεχώς το λόγο στη Συντακτική Συνέλευση, αναπτύσσοντας ριζοσπαστικές, ακραίες απόψεις. Κατηγορήθηκε ότι είχε οργανώσει συνωμοσία για τη δολοφονία της Μαρίας-Αντουανέττας και φυλακίστηκε για εννιά μήνες. Πήρε μέρος σ’ όλα τα επαναστατικά γεγονότα του 1792 και στις Σφαγές του Σεπτεμβρίου, όπου οι φυλακισμένοι την αντιμετώπισαν έντρομοι να εισβάλει στα κελιά τους με το θρυλικό ξίφος στο χέρι. Αργότερα συνελήφθηκε από τους Ιακωβίνους και βασανίστηκε. Η φοβερή αυτή δοκιμασία ήταν η χαριστική βολή. Από τότε ως το τέλος της ζωής της μπαινόβγαινε σε φρενοκομεία και πέθανε έγκλειστη το 1817 σε άθλια κατάσταση. 

        Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι ήταν αρκετά αισθητή η παρουσία των γυναικών κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης, κάτι που μας χαροποιεί αρκετά γιατί αρχίζει να εξυψώνεται αργά και σταθερά η θέση της γυναίκας.

        Συγκρινόμενες οι επώνυμες Γαλλίδες του 1789 με τις Ελληνίδες του 1821 ήταν συχνά άτομα με ποικίλα ψυχολογικά προβλήματα και ταραγμένη προσωπική ζωή. Οι Ελληνίδες, αντίθετα, εμφανίζονται εξοπλισμένες με μία τετραγωνική λογική, που τις καθοδηγεί ακόμη και στις πιο παράτολμες πράξεις. Έχουν ξεκαθαρισμένες σχέσεις με τον κοινωνικό περίγυρο και γνωρίζουν άριστα τι θέλουν. Μια πρόσθετη διαφορά τους είναι πως οι Γαλλίδες έκαναν αγώνα κοινωνικό κι αντιμετώπιζαν συμπατριώτες τους, ενώ το εθνικοαπελευθερωτικό περιεχόμενο του αγώνα των Ελληνίδων τις έφερε πρόσωπο με πρόσωπο με τους πιο θηριώδεις κι αιμοσταγείς αλλόφυλους του καιρού τους.  

 

 

Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

 

       Οι ηρωίδες του 1821 αποτέλεσαν σημείο αναφοράς και ενέπνευσαν τις Ελληνίδες και σε μεταγενέστερες εθνικά κρίσιμες περιόδους, όπως ο ελληνο-ιταλικός πόλεμος, η Κατοχή και η Εθνική Αντίσταση. Ενδεικτικά αναφέρονται παρακάτω δυο ηρωίδες της Αντίστασης.

 

ΗΛΕΚΤΡΑ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ

 

        26 Ιουλίου 1944.Στους δρόμους της Αθήνας βρίσκεται πεταμένο το πτώμα μιας γυναίκας, φρικτά παραμορφωμένο. Είναι το σώμα της ηρωίδας Ηλέκτρας Αποστόλου, μιας από τις πιο φωτεινές μορφές του κινήματος της Εθνικής Αντίστασης. Αφού τη συνέλαβαν οι Γερμανοί, τη βασάνισαν φρικτά μέρας ολόκληρες. Μην μπορώντας να κλονίσουν την αδάμαστη θέλησή της τη μαστιγώνουν με συρματένιο βούρδουλα, καίνε το κορμί της με πυρωμένα σίδερα, τη βάζουν να περπατήσει πάνω σε αναμμένα κάρβουνα και τέλος την κρεμούν από τις μασχάλες και τη βασανίζουν ως την τελευταία πνοή.

         Η  Ηλέκτρα αντιμετωπίζει αλύγιστη τα μαρτύρια, χωρίς να βγάλει λέξη από το στόμα της. Στις ερωτήσεις των δημίων, που προσπαθούν να την κάνουν να μαρτυρήσει μυστικά του Αγώνα, απαντά περήφανα και λακωνικά.

-Πώς σε λένε;

-Ελληνίδα.

-Πού μένεις;

-Στην Ελλάδα.

-Τι δουλειά κάνεις;

-Υπηρετώ τον Ελληνικό λαό.

(Ιστορία της Αντίστασης 1941-1944,τ.4,σελ.1417)

 

 

ΗΡΩ ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ

 

            Στις 5 του Σεπτέμβρη 1944 εκτελέστηκε στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής η ηρωίδα Ηρώ Κωνσταντοπούλου.

            Είχε γεννηθεί από Σπαρτιάτες γονείς στις 16 Ιουλίου 1927 και ζούσε στην Αθήνα. ’Ηταν μαθήτρια Γυμνασίου και οργανωμένη στην ΕΠΟΝ, όπου είχε αναπτύξει έντονη απελευθερωτική δράση, παρά το νεαρό της ηλικίας της. Μιλούσε τέσσερις γλώσσες και,όταν τη βασάνιζαν οι χιτλερικοί στην οδό Μέρλιν, τους μαστίγωνε στη γλώσσα τους.

            Τη συνέλαβαν για δεύτερη φορά στις 31 Ιούλη 1944.Εκείνη τη μέρα είχε τελειώσει τις απολυτήριες εξετάσεις του Γυμνασίου. Επί τέσσερα μερόνυχτα τη βασάνιζαν να μαρτυρήσει τους συνεργάτες της. Αλλά ούτε τα βασανιστήρια ούτε οι δελεαστικές προτάσεις που τις έκαναν απέδωσαν.

             Στις 5 του Σεπτέμβρη του 1944 μαζί με άλλους πατριώτες οδηγήθηκε στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής.

(Ιστορία της Αντίστασης 1941-1944,τ.4,σελ.1443)

 

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

 

        Μέσα από την παραπάνω εργασία μας επιχειρήσαμε να φωτίσουμε τη γυναικεία παρουσία και δυναμική μέσα στο ιστορικό γίγνεσθαι και να ανοίξουμε μια άλλη σελίδα πλάι σε αυτή των ανδρών. Ένας από τους κύριους στόχους μας ήταν να προβληματιστούμε αλλά και να προβληματίσουμε  τον περίγυρό μας για τον τρόπο που αντιμετωπίστηκε ως σήμερα η γυναίκα από τους ιστορικούς αλλά και από τα σχολικά ιστορικά εγχειρίδια.

        Η γυναίκα, λοιπόν, δικαιούται να αποκτήσει τη θέση που της αρμόζει μέσα στην Ιστορία, μια και η παρουσία αλλά και η προσφορά της είναι συχνά εφάμιλλες με εκείνες των ανδρών. Ευχόμαστε και ελπίζουμε πως τα νέα σχολικά βιβλία θα αντιμετωπίσουν από μία νέα οπτική τον παράγοντα φύλο, συμβάλλοντας από την πλευρά τους στην κατάρριψη των στερεότυπων αντιλήψεων.

         Βέβαια χρειάζεται πολλή δουλειά και αγώνας, κυρίως από τον καθένα μας, για να υπερβεί παγιωμένες αντιλήψεις και προκαταλήψεις. Πιστεύουμε πως η παιδεία είναι εκείνη που μπορεί να συμβάλει καίρια στην εξάλειψη προκαταλήψεων και στην αναθεώρηση αναχρονιστικών θεσμών.

  

 

 

 

       ΥΠ.ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ    -   Κ.Ε.Θ.Ι.

«Ευαισθητοποίηση εκπαιδευτικών και παρεμβατικά προγράμματα

                        για την προώθηση  της ισότητας των φύλων»

 

 

 

 

ΤΑΞΗ: Γι  ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ: ΣΗΦΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 

·       Σ.Αλιμπέρτη, Αι ηρωίδες της Ελληνικής Επαναστάσεως, Αθήναι 1933

·       Θ.Καρζή,Η γυναίκα της νέας εποχής, Αθήνα 1990

·       Δ.Σολωμού, Ποιήματα και Πεζά, επιμ. Στ.Αλεξίου, Αθήνα 1994

·       Δημοτικά τραγούδια

·       Σ.Μόσχου-Σακορράφου,Οι γυναίκες στη Γαλλική Επανάσταση,Ν.Εστία,Χριστούγεννα 1989

·       Κ.Σιμόπουλου, Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα, Αθήνα 1981

·       G.Duby-M.Perrot, Γυναίκες και Ιστορία, (Πρακτικά Συμποσίου) Αθήνα 1995

·       Διαδίκτυο

 

Μια ηρωίδα του λαού μας

Μια ηρωίδα του λαού μας

Η οδός Ελπίδος στην πλ. Βικτωρίας, όπου στην Κατοχή βρισκόταν το ξενοδοχείο «Κρυστάλ», άντρο της Ασφάλειας. Εδώ δολοφονήθηκε η Ηλέκτρα

«Ηλέκτρα μας.Η ώρα της λευτεριάς έφτασε, μα συ δε λείπεις.
Είναι τ' όνομά σου γραμμένο πλάι - πλάι
στ' όνομα της λευτεριάς
το αίμα σου μέσα στις φλέβες μας, η καρδιά σου
στην καρδιά μας»
Γ. Ρίτσος
«Ο κάτωθι υπογεγραμμένος ιατροδικαστής Πέτρος Τζαφέρης, μεταβάς σήμερον την 26ην Ιουλίου 1944 εις το ενταύθα νεκροτομείον, ενήργησα λεπτομερή αυτοψίαν και νεκροψίαν επί του πτώματος αγνώστου γυναικός ετών 39 περίπου.
Πληροφορίαι: Μετεφέρθη διά του υπ' αριθμ. 375 εγγράφου του Σταθμού Α` Βοηθειών, παραληφθείσα εκ του ξενοδοχείου "Κρυστάλ".
Νεκροψία: Το τριχωτόν της κεφαλής έχει αποκοπή ατέχνως και ανωμάλως διά μαχαιριδίου. Κατά το πρόσθιον τμήμα της κόμης παρατηρείται φρύξις των τριχών. Από της ρινός και του στόματος φαίνεται έρευσεν αίμα. Από της μιας μασχάλης προς την ετέραν διά του στήθους και συνεχιζόμενα όπισθεν του κορμού υπάρχουσι δύο παράλληλα αποτυπώματα, δίδοντα την εντύπωσιν ότι παρήχθησαν εκ της πιέσεως χοντρού σχοινίου. Φαίνεται ότι το σώμα της θανούσης απαιωρήθη εν ζωή διά των μασχαλών. Κατά τους καρπούς των χειρών παρατηρούνται εντυπώματα εκ σχοινίου. Κατά τη ράχιν της ρινός και αμφοτέρας τας παρειάς και τα βλέφαρα παρατηρούνται εκχυμώσεις κυανώδεις ως και εξοίδησις. Οι χαρακτήρες δεικνύουσι ότι εγένετο συνεπεία γρονθοκοπημάτων. Κατά τας οπισθίας επιφανείας αμφοτέρων των βραχιόνων παρατηρούνται εκχυμώσεις. Κατά τους γλουτούς, μηρούς, κνήμας και άκρους πόδας, υπάρχουσι εκχυμώσεις συρρέουσαι ταινιοειδείς, χρώματος κυανώδους, λίαν πυκναί και έντονοι. Κατά τα κατώτερα των κνημών και άκρους πόδας, παρατηρείται εξοίδωσις κυανού βαθμού. Αι εκχυμώσεις αύται ως και οι των βραχιόνων, παρήχθησαν κατόπιν δράσεων σκληρών και αμβλέων οργάνων (μαστιγίων, βουνεύρων, πλεκτού σύρματος, σχοινίου, αλύσεως κλπ.), βιαιότατα κατενεχθέντων. Το τριχωτόν του εφηβαίου παρουσιάζει φρύξιν των τριχών. Κατά τη ραχιαίαν επιφάνειαν του αριστερού άκρου του ποδός παρατηρείται έγκαυμα δευτέρου βαθμού εκτάσεως ταλλήρου. Κατά τη μετατάρσιον χώραν του αυτού ποδός έτερον έγκαυμα δίδον όμως τους χαρακτήρας του μετά θάνατον γενομένου. Αι τρίχες των μηρών και κνημών παρουσιάζουν φρύξιν. Φαίνεται ότι εγκαύματα και φρύξις οφείλονται εις επίθεσιν κατ' αυτά ανημμένων σιγαρέτων.

Το γλυπτό της Ασπασίας Παπαδοπεράκη «Μνημείο για την Ηλέκτρα» φιλοτεχνήθηκε για το Δήμο Ηρακλείου Αττικής

Η διάνοιξις των μαλακών μορίων της κεφαλής έδειξεν εκχυμώσεις κατ' αυτά. Η διάνοιξις της κρανιακής κάμψης έδειξεν οίδημα της λεπτής μήνιγγος και διεύρυνσιν των αγγείων αυτής. Ο στόμαχος περιείχε τροφάς εξ άρτου και ντομάτας.Συμπέρασμα: Επί του πτώματος βεβαιούνται κακώσεις προκληθείσαι εκ μαστιγώσεως ήτις εγένετο διά διαφόρων οργάνων (μαστιγίου, βουνεύρου, αλύσεως, πλεκτού σύρματος), άτινα έδρασαν αλλεπαλλήλως και βιαιότατα, ως και κακώσεις εξ απαιωρήσεως από των μασχαλών, επίσης εγκαύματα εν ζωή και μετά θάνατον γενόμενα. Ο θάνατος οφείλεται κυρίως εις τας κακώσεις καθ' όσον τα εγκαύματα είναι μικράς εκτάσεως.
Σημείωσις: Η ταυτότης της θανούσης εξηκριβώθη υπό της Σημάνσεως, ένθα ήτο σεσημασμένη ως κομμουνίστρια υπ' αριθ. 59953. Το πτώμα ανήκε εις την Αποστόλου Ηλέκτραν του Νικολάου»¹.
Παραθέσαμε ολόκληρη την ιατροδικαστική έκθεση γύρω από τις συνθήκες θανάτου της ηρωικής αυτής γυναίκας, της κομμουνίστριας Ηλέκτρας Αποστόλου, δεδομένου ότι δεν μπορεί καμία άλλη περιγραφή να περιγράψει με μεγαλύτερη ακρίβεια το μαρτύριό της. Ενα μαρτύριο που είχε και συνέχεια, παρόλο που συνηθίζεται ο θάνατος να προκαλεί το στοιχειώδη σεβασμό των ζωντανών στους νεκρούς: Την επομένη, 27 Ιουλίου 1944, το πτώμα της Ηλέκτρας Αποστόλου βρέθηκε πεταμένο στους δρόμους της Αθήνας. Φαίνεται πως το μίσος των ελληνόφωνων και γερμανόφωνων αρχών κατοχής απέναντι στους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης δε σταματούσε με το θάνατο. Πόσο μάλλον, όταν αυτοί οι αγωνιστές είχαν επιδείξει κι έναν ξεχωριστό ηρωισμό. Ποια, όμως, ήταν τούτη εδώ η αγωνίστρια, που συγκέντρωσε πάνω της τόσο μένος;

Ξεχωριστή κομμουνίστρια

Η Ηλέκτρα Αποστόλου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1912 και σε ηλικία 14 χρονών, το 1926, οργανώθηκε στην ΟΚΝΕ. Υπάρχουν, όμως, και μαρτυρίες που λένε πως με το λαϊκό κίνημα συνδέθηκε το 1925, όταν ήταν 13 ετών. Η Μέλπω Αξιώτη, για παράδειγμα, περιγράφει ως εξής το πολιτικό βάπτισμα της νεαρής κομμουνίστριας²: «Στα 1925, τότε που το ΚΚΕ έμπαινε μέσα στο στίβο της εθνικής ζωής κι άρχιζε τη μεγάλη πορεία του, μια μέρα σ' έναν κεντρικό δρόμο της Αθήνας στεκόταν ένα κοριτσάκι με δύο μαύρες κοτσιδούλες κι ένα κολλαριστό άσπρο φουστανάκι κι έριχνε κρυφές ματιές τριγύρω. "Βρε τι κάνεις εδώ;", της λέει ένας γνωστός που περνά και που ήξερε καλά την οικογένεια. "Σουτ, του γνέφει η μικρή, μην πεις τίποτα στο σπίτι. Μοιράζω προκηρύξεις". Από τότε αρχίζει η πολιτική δράση της Ηλέκτρας Αποστόλου. Ηταν τότε 13 χρονών. Καταγόταν από αστική οικογένεια. Μα, από μικρό παιδί είχε προσέξει τη φτώχεια και την αδικία που υπάρχει στον κόσμο, και το μυαλό της άρχισε να ψάχνει για να καταλάβει τις αιτίες που χώριζαν την κοινωνία στα δύο, και τον τρόπο για να λείψουν οι αδικίες». Τα ίδια υποστηρίζει πάνω - κάτω και ο Ν. Κιτόπουλος, προσθέτοντας πως το οικογενειακό της περιβάλλον οδήγησε την Ηλέκτρα στην ανάγκη να συγκρουστεί μαζί του και στο τέλος, σε ηλικία 18 ετών, να φύγει από το σπίτι της³.

Το σπίτι, όπου έμενε η Ηλέκτρα, στο Ηράκλειο Αττικής

Εν πάση περιπτώσει, η Ηλέκτρα πολύ γρήγορα έγινε από τα πιο δραστήρια στελέχη της ΟΚΝΕ στην πρωτεύουσα, ενώ το 1930 αναδείχτηκε μέλος της καθοδήγησης της ΟΚΝΕ Αθήνας και, ταυτόχρονα, έγινε μέλος του ΚΚΕ. Στα 1933 διηύθυνε την εφημερίδα της ΟΚΝΕ «ΝΕΟΛΑΙΑ», είχε υπό την ευθύνη της το τμήμα της εργαζόμενης νεολαίας και ανέπτυξε ξεχωριστή δραστηριότητα στην οργάνωση της αντιφασιστικής πάλης του λαού, όπου το ΚΚΕ είχε ρίξει ιδιαίτερο βάρος. Ηταν τέτοια η δράση της Ηλέκτρας στον τομέα αυτό, που πήρε μέρος στο Παγκόσμιο Αντιφασιστικό και Αντιπολεμικό Συνέδριο Γυναικών, που έγινε στο Παρίσι, ως επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας.Το 1935 πήρε μέρος στο 6ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς Νέων (ΚΔΝ), εκπροσωπώντας μαζί με άλλους Ελληνες νεολαίους την ΟΚΝΕ. Σύμφωνα, μάλιστα, με τον Β. Μπαρτζιώτα, ο ίδιος και η Ηλέκτρα έμειναν για ένα διάστημα στη Μόσχα, αυτός ως εκπρόσωπος της ΟΚΝΕ στην ΚΔΝ κι εκείνη ως βοηθός του. «Χρησιμοποιήσαμε - γράφει ο Β. Μπαρτζιώτας⁴ - το διάστημα αυτό για να πλουτίσουμε τις θεωρητικές μας γνώσεις και ν' αφομοιώσουμε την πλούσια ενιαιομετωπική πείρα του διεθνούς κινήματος νέων».
Οταν γύρισε στην Ελλάδα, η Ηλέκτρα έγινε μέλος του Γραφείου της ΚΕ της ΟΚΝΕ. Για την επαναστατική της δράση, φυλακίστηκε και εξορίστηκε πολλές φορές. Η Μεταξική Δικτατορία την έκλεισε στις γυναικείες φυλακές Αβέρωφ κι όταν αποφυλακίστηκε πέρασε στην παρανομία και στάλθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου ανέλαβε γραμματέας του Γραφείου της ΟΚΝΕ Μακεδονίας - Θράκης. Το 1939, όμως, συλλήφθηκε και στάλθηκε εξορία στην Ανάφη⁵. Σύμφωνα, όμως, με τον Κ. Μπίρκα, η Ηλέκτρα έφτασε εξόριστη στην Ανάφη «μια μέρα του Ιούλη του 1938»⁶. Τέλος πάντων, λίγο πριν εξοριστεί στην Ανάφη, κατά τη μεταγωγή της, γέννησε στο κρατητήριο την κόρη της.

Η αξεπέραστη πατριώτισσα

Η Ηλέκτρα με την κόρη της Αγνή

Το Σεπτέμβρη του 1942, η Ηλέκτρα δραπέτευσε από το Τμήμα Μεταγωγών Αθήνας. Σύμφωνα με μαρτυρίες ανθρώπων που τη γνώρισαν, η ίδια περιέγραφε ως εξής εκείνη τη δραπέτευσή της⁷: «Απ' τό νησί (σ.σ. απ' την Ανάφη) έκανα αίτηση, σε συνεννόηση με την ομάδα, να μεταφερθώ στο νοσοκομείο για εγχείρηση στο στομάχι. Υστερ' από πολλά, η αίτησή μου έγινε δεκτή και μ' έφεραν συνοδεία με το παιδί μου στο Τμήμα Μεταγωγών της Αθήνας. Εκεί περίμενα μερικές μέρες για να αδειάσει θέση στο Νοσοκομείο. Οσο περνούσαν οι μέρες, τόσο το αποφάσιζα να το σκάσω από κει μέσα, παρόλο που 'χαμε πει να το σκάσω απ' το νοσοκομείο... Ζητάω από κάτι γυναίκες της Εθνικής Αλληλεγγύης να μου φέρουν ένα παλιοφούστανο κι ένα τσεμπέρι και αφού μου τα 'φεραν, τους παραδίδω το παιδί. Ολα τώρα τα 'χα έτοιμα και περίμενα. Τ' απόγευμα, μόλις άρχισε να σουρουπώνει, κάθισα στη συνηθισμένη μου θέση στο κατώφλι του κρατητηρίου. Τέτοια ώρα, μου άνοιγαν λίγο κάθε βράδυ για να πάρω αέρα. Εκανα την άρρωστη και την αδιάφορη και δεν κοιτούσα καθόλου το σκοπό. Μόλις σουρούπωσε, περνάει κατά τύχη ένας χωροφύλακας και μου δίνει μια τσανάκα με μακαρόνια να του τα φυλάξω, ώσπου να γυρίσει. Απ' τον ουρανό τα γύρευα και μου 'ρθαν στη γη. Κοιτάω να δω τι γίνεται ο σκοπός. Είχε γυρίσει την πλάτη του και κουβέντιαζε με μια γυναίκα. Πετιέμαι σαν αστραπή μέσα στο κρατητήριο, αλλάζω βιαστικά, βάζω το τσεμπέρι στο κεφάλι, παίρνω την τσανάκα με τα μακαρόνια στο χέρι και δρόμο για την έξοδο. Περνάω την αυλή χωρίς να βιάζομαι και φτάνω στο σκοπό της μεγάλης σιδερένια πόρτας. "Καληνύχτα" του λέω. "Καληνύχτα κυρά μου", απαντάει. Εγινε, όπως είχα υπολογίσει. Με πέρασε για μία απ' τις καθαρίστριες. Βγαίνω στο δρόμο και περπατάω σιγά - σιγά, ώσπου να στρίψω τη γωνιά. Μόλις έστριψα, παρατάω τα μακαρόνια σ' ένα πεζούλι και το βάζω στα πόδια, ώσπου χάθηκα μέσα στο πλήθος».Αμέσως μετά τη δραπέτευσή της, η Ηλέκτρα ανέλαβε την καθοδήγηση της οργάνωσης «Λεύτερη Νέα» και με την ίδρυση της ΕΠΟΝ έγινε μέλος του Κεντρικού Συμβουλίου της. Στη συνέχεια, πέρασε στην κομματική δουλιά κι έγινε μέλος της καθοδήγησης και υπεύθυνη της διαφώτισης της ΚΟΑ. Ηταν η επικεφαλής της ομάδας που έφτιαχνε το έντυπο προπαγανδιστικό υλικό στην Αθήνα, βοηθώντας τις μεγάλες λαϊκές κινητοποιήσεις κατά των κατακτητών.
Η Ηλέκτρα συλλήφθηκε από την Ειδική Ασφάλεια - που έδρευε στο ξενοδοχείο «Κρυστάλ» - στις 25 Ιουλίου του 1944, βασανίστηκε απάνθρωπα και δολοφονήθηκε. Δολοφόνοι της, όπως αποκάλυψε μετά την απελευθέρωση ο «Ριζοσπάστης»⁸, ήταν ο Λάμπου, που αργότερα έγινε υποστράτηγος Χωροφυλακής με συνεργάτες τον Παρθενίου, ένα κατακάθι της κοινωνίας, και τον Μηνά Καθρέπτη (δεξί χέρι του Παρθενίου), χαρακτηριστική περίπτωση κτηνανθρώπου.
Η Ηλέκτρα, ως κομμουνίστρια, λαϊκή αγωνίστρια και πατριώτισσα, κράτησε υπέροχη στάση απέναντι στους βασανιστές της. «Από άνθρωπο του ΕΛΑΣ που είχαμε και μέσα στην "Ειδική Ασφάλεια" - γράφει ο Β. Μπαρτζιώτας⁹ - μάθαμε για τα βασανιστήρια και την ηρωική στάση της αξέχαστης Ηλέκτρας μας... Η ηρωική μας Ηλέκτρα απαντούσε αγέρωχα στις ερωτήσεις των βασανιστών της:
- Από πού είσαι;
- Από την Ελλάδα!
- Πού κατοικείς;
- Στην Ελλάδα!
- Πώς σε λένε;
- Είμαι Ελληνίδα!
- Ποιοι είναι οι συνεργάτες σου;
- Ολοι οι Ελληνες!».

Ιερό σύμβολο του λαού και του Κόμματος

Αυτή ήταν η Ηλέκτρα Αποστόλου κι έτσι θα τη γνωρίζουν όλες οι επόμενες γενιές των Ελλήνων και των κομμουνιστών. Στο τελευταίο τεύχος της ΚΟΜΕΠ πριν την απελευθέρωση, η Αύρα Παρτσαλίδου έχει ένα άρθρο για την Ηλέκτρα, όπου, μεταξύ άλλων, γράφει¹⁰: «Το παραμορφωμένο, καμένο σώμα της Ηλέκτρας υψώνεται σαν φοβερό σύμβολο της ανεξάντλητης δύναμης του λαού και του Κόμματός του - του ΚΚΕ - της απέραντης αφοσίωσης των μελών του στην υπόθεση του ελληνικού λαού. Είναι το σύμβολο χιλιάδων Ελλήνων, που πέθαναν κάτω από τα βόλια των φασιστών κατακτητών και των ντόπιων υπηρετών τους. Είναι το σύμβολο της ελληνικής λευτεριάς που ζυγώνει... Μέσα απ' το καμένο κορμί της Ηλέκτρας, μέσ' απ' τη στάχτη της, ξαναγεννιούνται χιλιάδες καινούριοι αγωνιστές. Μέσ' απ' τα ματωμένα κορμιά της ατέλειωτης στρατιάς των ηρώων μας, γεννιέται η λεύτερη, λαοκρατούμενη Ελλάδα».
Σ' ένα άλλο άρθρο της, γραμμένο στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου, η Αύρα Παρτσαλίδου σημειώνει για την Ηλέκτρα¹¹: «Με την ηρωική της ζωή και το μαρτυρικό της θάνατο, έγινε το σύμβολο της μαχόμενης γυναίκας του τόπου μας... Τώρα η Ηλέκτρα είναι μια μεγάλη ηρωίδα. Τ' όνομά της έχει φτάσει μακριά, πέρα απ' τα σύνορα της πατρίδας μας. Τη διεκδικούν οι αγωνιζόμενες γυναίκες όλου του κόσμου σαν ηρωίδα του παγκόσμιου γυναικείου κινήματος. Αν μπορούσαν οι νεκροί να μιλήσουν, η Ηλέκτρα θα μας έλεγε σεμνά και με την απλότητα που τη χαρακτήριζε: "Τέτοια έγινα, γιατί τέτοια μ' έκανε το κόμμα μου".
Ποια ήτανε ακόμα η Ηλέκτρα;
Η Ηλέκτρα ήταν ένα άξιο και γενναίο παιδί του περήφανου κι αδούλωτου λαού μας, που 'χει χύσει άφθονο το αίμα του για να λευτερώσει τον τόπο μας απ' τους κάθε λογής κατακτητές και ντόπιους εχθρούς».
1 «Ριζοσπάστης» 10/11/1944
2 Μ. Αξιώτη: «Η Ελληνίδα», περιοδικό «Ελληνική Αριστερά», τεύχος 25 - 26 Αύγουστος - Σεπτέμβριος 1966, σελ. 120
3 Ν. Κιτόπουλου: «Ηλέκτρα Αποστόλου», περιοδικό «Νέος Κόσμος», τεύχος 8/1965, σελ. 55
4 Β. Μπαρτζιώτας: «Εξήντα χρόνια Κομμουνιστής», εκδόσεις ΣΕ, σελ. 131
5 «Ηρωες και Μάρτυρες», εκδοτικό «ΝΕΑ ΕΛΛΑΔΑ», 1954, σελ. 21.
6 Κ. Μπίρκα: «Ηλέκτρα Αποστόλου - η αθάνατη ηρωίδα του έθνους», Αθήνα 1978, σελ. 21
7 Α. Παρτσαλίδου: «Ηλέκτρα», περιοδικό «Δημοκρατικός Στρατός» τεύχος 8/1949, επανέκδοση «Ριζοσπάστης» 1996, τόμος Β`, σελ. 551 - 552
8 «Ριζοσπάστης» 10/11/1944
9 Β. Μπαρτζιώτα: «Εθνική Αντίσταση και Δεκέμβρης 1944», εκδόσεις ΣΕ, σελ. 255
10 ΚΟΜΕΠ, τεύχος 30, Σεπτέμβρης 1944, στον τόμο «Κομμουνιστική Επιθεώρηση της εποχής της φασιστικής κατοχής 1941 - 1944», Αθήνα Οκτώβρης 1946, σελ. 690
11 Α. Παρτσαλίδου: «Ηλέκτρα», περιοδικό «Δημοκρατικός Στρατός» τεύχος 8/1949, επανέκδοση «Ριζοσπάστης» 1996, τόμος Β`, σελ. 550.

Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

    

Ότι κρύβεται πίσω από τις μάσκες

Ότι κρύβεται πίσω από τις μάσκες

H λέξη μάσκα ετυμολογικά προέρχεται από το λατινικό masca, που σημαίνει προσωπίδα, προσωπείο. Συνδέεται με έναν εννοιολογικό πλούτο και πληθώρα δυνατοτήτων : αποκρύπτει και αποκαλύπτει, µεταµορφώνει, προκαλεί τρόµο, θαυµασµό, προστατεύει τον χρήστη, αποτρέπει το ανεπιθύµητο. Μεταφορικά αυτός που φοράει μάσκα είναι ο υποκριτής, ο απατεώνας, ο κακοήθης.
Παραπέμπει στη μεταμφίεση του προσώπου σε κάτι άλλο από αυτό που πραγματικά είναι, δηλαδή στην απόκρυψη της αληθινής ταυτότητάς του και στην απόκτηση μιας άλλη. Ο άνθρωπος φορώντας μια μάσκα επιδιώκει να μεταμορφωθεί, να μιμηθεί σε εμφάνιση, ένα πρόσωπο (ή ζώο ή ακόμη και θεό) που επιθυμεί να ταυτιστεί μαζί του και να αποκτήσει τα χαρακτηριστικά και τις ιδιότητές του π.χ. φορώντας μια μάσκα λύκου γίνεται λύκος. Θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε το προσωπείο που αποκτά ο άνθρωπος με κάτι ψεύτικο, μια εικονική πραγματικότητα (αν χρησιμοποιήσουμε την ορολογία του διαδικτύου).

Η μεταμφίεση αυτή συνδέεται με ζητήματα που προκαλούν στον άνθρωπο άγχος, φόβο, ανησυχία και απελευθερώνουν από τις κοινωνικές νόρμες. Η μάσκα μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο προσαρμογής και επικοινωνίας, ένα είδος φιλτραρίσματος, σε διάφορες κοινωνικές απαιτήσεις, να μεταμορφώσει το ντροπαλό, δειλό, μοναχικό τύπο δίχως αυτοπεποίθηση, ανίκανο να εξωτερικεύσει τα πραγματικά του συναισθήματα (το μίσος, την αγανάκτηση, τον έρωτα και την αγάπη). Επίσης συμβάλλει στη διακωμώδηση, τη γελοιοποίηση ή το χλευασμό του ίδιου του εαυτού ή των άλλων. Τέλος χρησιμεύει ώστε να εξουδετερώσει το ρίσκο κάποιων αμφιλεγόμενων σκέψεων ή πράξεων, να προστατεύσει δηλαδή την υπόληψή του ανθρώπου από την αρνητική κριτική.

Η μάσκα μπορεί να λειτουργήσει ως προστασία, με το να επιτρέψει τον άνθρωπο να γίνει ένας άλλος, µε σκοπό να ξεφύγει από τους ίδιους του περιορισμούς. Όλοι οι άνθρωποι, άλλος λιγότερο και άλλος περισσότερο, διαλέγουν να φορέσουν πολλές και διαφορετικές μάσκες στην καθημερινότητά τους, με σκοπό να βουτήξουν στο ποτάμι της ζωής, να κολυμπήσουν με όλες του τις δυνάμεις και να ανταπεξέλθουν σε καταστάσεις που χρειάζεται να προστατέψουν τον εαυτό τους. Για παράδειγμα όταν ένα άτομο περνά μια δύσκολη φάση στη ζωή του και νιώθει ευάλωτος και το αίσθημα της ανασφάλειας και απελπισίας, ή καλείται στον εργασιακό χώρο να εμφανίσει έναν τελείως διαφορετικό εαυτό, για να βάλει τα πράγματα σε μια σειρά.

Όταν ο άνθρωπος έχει επίγνωση αυτών των μασκών (προσωπείων) που χρησιμοποιεί, δεν ζει στην ψευδαίσθηση ότι είναι ένας άλλος. Με την προσωπική εξέλιξη και ωρίμανση και την κατανόηση του εαυτού, ο άνθρωπος αισθάνεται όλο και λιγότερο την ανάγκη να χρησιμοποιεί προσωπεία και να συμπεριφέρεται ως πραγματικό πρόσωπο.

Αναρτήθηκε από Βάσω Α.